δηλόω
• Morfología: [inf. aor. arcad. δεϜαλῶσαι SEG 37.340.21 (Mantinea IV a.C.)]


A tr.

I no ref. al lenguaje

1 hacer visible, mostrar o exponer a la vista τὸν ἄνδρ' Ἀχαιοῖς τόνδε S.Ph.616, γένος ... ἄτλητον ἀνθρώποισι δηλώσοιμ' ὁρᾶν habría de mostrar una descendencia cuya vista sería insoportable a los hombres S.OT 792, ὅσα μὴ οἷά τε <διὰ> τῶν σημείων δ. Aen.Tact.6.5, en v. pas. μόνῳ τῷ καπνῷ δηλουμένων τῶν κωμῶν D.S.17.82
c. ὅτι y or. complet. ὅτι δὲ χειροποίητός ἐστι καὶ ὀρυκτή, αὐτὴ δηλοῖ Hdt.2.149.

2 mostrar, hacer ver, poner en evidencia o de manifiesto actitudes, realidades o situaciones τὴν ἐς τοὺς φίλους καὶ ξυμμάχους προθυμίαν Th.6.47, οὐδὲν δηλώσασα ἡσυχίην εἶχε sin exteriorizar nada, mantuvo la calma Hdt.1.11, cf. Th.4.68, ἀναίδειαν Ar.Eq.323, δηλοῖ ... τοῦτο Γοργίας Gorgias es un ejemplo de esto D.H.Lys.3.4, c. ac. y predic. σε δηλώσω κακόν mostraré que eres un malvado S.OC 783, c. compl. elíptico ἐδήλωσεν δὲ διὰ ταχέων hizo ver rápidamente (su disgusto), Isoc.12.202
c. diversas constr.: c. ac. y part. pred. σκευή τε γάρ σε καὶ τὸ δύστηνον κάρα δηλοῦτον ἡμῖν ὄνθ' ὃς εἶ tus harapos y tu cabeza sufriente nos muestran quién eres S.OC 555, c. ὅτι y or. complet. πάντων ... δηλούντων ὅτι βούλονται μονομαχεῖν Plb.3.62.7, c. or. interr. ind. εἶτ' αὐτὸ δηλοῖ τοὔργον οἷ τείνειν χρεών a continuación la acción misma indicará por dónde hay que seguir E.Or.1129, δηλώσαιμ' ἂν οἷ' αὐτοῖς φρονῶ S.El.334.

3 representar gráficamente γλυφὰς ... δηλούσας τὸν πόλεμον relieves que representan la guerra D.S.1.47, cf. 48, en esquemas de notación musical τὰ διαγράμματά γ' αὐτῶν ἐδήλου τὴν πᾶσαν τῆς μελῳδίας τάξιν Aristox.Harm.6.12.

II ref. al lenguaje, oral o escrito

1 revelar, dar a conocer ref. a abstr. o realidades ocultas τῷ Κύρῳ ... βουλόμενος ὁ Ἅρπαγος δηλῶσαι τὴν ἑωυτοῦ γνώμην Hdt.1.123, cf. Th.3.37, Luc.Nigr.1, τὸ μὲν βουλόμενον καὶ ὕποπτον τῆς γνώμης οὐ δηλοῦντες ἐς τοὺς Ἀθηναίους sin revelar a los atenienses sus intenciones y sospechas Th.1.90, τὰ ... δόξαντα δηλώσω S.El.29, τἀληθές E.Fr.813aSn., cf. Plb.4.86.6, πρὸς σὲ δηλῶσαι τὸ πᾶν S.Tr.369, κἀκεῖνος ἐμοὶ νέῳ ἔτι ὄντι ταῦτα ἐδήλωσε Antipho 1.30, οὐδενὶ δηλώσας τὸν τόπον D.S.18.33, μὴ μόνον εἰπεῖν τοὔνομα, δηλῶσαι δὲ καὶ τὸ γένος I.Ap.1.316
de dioses, oráculos y sueños revelar, descubrir, declarar ὡς κάρτα μοι σαφῶς ἐδήλωσας κακά A.Pers.519, κακὸς μὴ δρῶν ἂν εἴην πάνθ' ὅσ' ἂν δηλοῖ θεός S.OT 77, ἀξιώσαντος τοὺς θεοὺς δηλῶσαι αὐτῷ τὰ ἐνεστηκότα Erot.Fr.Pap.Nect.2.5, cf. I.AI 8.321, δέομαι δηλῶσαι εἰ pido que manifiestes si, IEphesos 1252.1 (II d.C.), en v. pas. καθὼς ἡμῖν ἐδηλώθη ὑπὸ τοῦ ἀνγέλου τοῦ θεοῦ Μηνός Epigr.Anat.18.1991.93 (Lidia III d.C.)
averiguar, determinar en v. pas. ὧν τὰ ὀνόματα ... δηλωθήσεται POxy.485.31 (II d.C.).

2 explicar, aclarar, dejar claro mediante narración o exposición y p. ext. exponer, narrar, contar τί τῶνδ' ἂν εἴποις ὥστε δηλῶσαι φρενί; A.Ch.847, ὧδε δηλώσω Hdt.4.81, δηλῶσαι περὶ τοῦ παντὸς ὡς οὐ ταχέως αὐτοῖς βουλευτέον εἴη Th.1.72, τὸ πρᾶγμα E.Or.1118, σοι τἀμὰ δηλώσω κακά E.Or.734, γονάς τε γὰρ σὰς καὶ τύχας Ar.Ec.3, τὰς αἰτίας ... τοῦ ... πολέμου Plb.4.1.1, cf. 3.3.4, ὡς διὰ τῶν ἑξῆς δηλώσομεν I.BI 6.433, καθὼς καὶ ἐ[ν τῇ π]ρὸ ταύτης ἐδήλ[ωσα γ]ραφῇ Diog.Oen.43.1.9, en v. pas. ἐδηλώθη γὰρ ταῦτα pues esto quedó bien claro Lys.8.12, καθάπερ ἐν τοῖς πρὸ τούτων ἡμῖν δεδήλωται Plb.5.111.8, ἅπερ ἤδη γεγονότα ... δεδήλωται Aen.Tact.22.11
frec. aportando testimonios literarios como argumento de autoridad ὡς Ὅμηρος τοῦτο δεδήλωκεν Th.1.9, ὡς Δη]μοσθένης δηλοῖ [ἐ]ν [τῷ κατὰ Ἀν]δροτίωνος anón. en POxy.1012.9.20, ὡς δηλοῖ Φιλόχορος ἐν ἕκτῃ βίβλῳ τῆς Ἀτθίδος D.H.Am.1.9.1, ὡς ὁ Ξενοφῶν δηλοῖ Harp.s.u. Ἀγησίλαος, ὡς δὲ εἷλον (τὴν Νίνον) ἐν ἑτέροισι λόγοισι δηλώσω en otro relato explicaré cómo tomaron (Nínive) Hdt.1.106, δηλῶσαι περὶ τὴν αὐτὴν ὑπόθεσιν ἐξ ὧν ἔδει τὸν ἔπαινον ... ποιῆσαι Isoc.11.9
expresar, exponer argumentos o instrucciones τοῖς δ' ὀνόμασιν ἐκ τοῦ παραυτίκα δ. expresar (argumentos) con palabras que surgen en el momento Alcid.1.18, cf. 19, ῥᾷον ἄν τις παρὼν πρὸς παρόντα φράσειεν ἢ δι' ἐπιστολῆς δηλώσειεν es más fácil explicarse cara a cara que exponerlo por carta Isoc.Ep.1.2, γράφει ... ἐπιστολὴν ... δηλοῦσαν τάδε I.AI 13.47, ὡς ἐδηλοῦτε διὰ τοῦ πρός με ψηφίσματος IAphrodisias 1.20.5 (III d.C.), en v. pas. ἐπιγράψαι ... ἐπὶ τὴν στυλίδα τὰ διὰ τοῦ ψηφίσματος δηλούμενα IClaros 1.P.5.47 (II a.C.).

3 probar, demostrar esp. en argumentación fil. o forense δηλοῖ δέ μοι καὶ τόδε τῶν παλαιῶν ἀσθένειαν οὐχ ἥκιστα y es para mí otra prueba importante de la debilidad de los antiguos lo que sigue Th.1.3, τὰς ἔχθρας ... τὸ ἔργον δεδήλωκεν Is.7.12, τοῦτο δὲ πᾶν αἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς δηλοῦσι Epicur.Ep.[2] 63
abs. δηλῶ δ' doy pruebas de ello S.OC 146, cf. Philol.B 2, en v. pas. τὰ δεδηλωμένα καλῶς Isoc.5.93, ὡς δεδηλώσεται ἐν τῇδε τῇ συγγραφῇ ἐμφανῶς Diog.Apoll.B 4
c. diversas constr.: c. ὅτι o ὡς y or. complet. δηλοῖ μὲν δὴ καὶ οὖτος ὁ λόγος ὅτι ἐτεῇ οὐδὲν ἴσμεν este razonamiento demuestra efectivamente que en realidad no sabemos nada Democr.B 7, δηλῶν μὲν ὅτι ... Gorg.B 11a.31, frec. en fábulas ὁ μῦθος δηλοῖ ὅτι Aesop.45, ὁ λόγος δηλοῖ ὅτι Aesop.1, ἐκ τεκμηρίων δεδήλωκα ὑμῖν ὡς ... D.49.69, πειρασόμεθα ὑμῖν δ. ὡς ἀπέκτεινε τὸν ἄνδρα Antipho 2.1.3, ὡς ... ὁ νόμος αὐτὸς ὑμῖν δηλοῖ la propia ley os demuestra que Is.2.17, en v. pas. ὅτι ... πολλαχῇ δεδήλωται ha quedado demostrado de múltiples maneras que Democr.B 10
atestiguar, confirmar ταῦτα δὲ οὕτω ξυνενεχθῆναι δηλοῖ μέν που καὶ ἡ πάτριος τοῦ ἄστεος ἱστορία Agath.2.17.6, ὡς καὶ ὁ ψαλμὸς καὶ αἱ ἄλλαι γραφαὶ ἐδήλουν Iust.Phil.Dial.85.1.

4 comunicar, informar de, hacer saber noticias, información δηλοῖς γὰρ αὐτὸν σωρὸν ἥκειν χρημάτων ἔχοντα Ar.Pl.269, ὅπως ταῦτα δηλώσῃ Ἀπολλωνίῳ PMich.Zen.23.5 (III a.C.), ὁ καὶ δηλώσας ἡμῖν τὴν ὑμῶν ἀγάπην ἐν πνεύματι Ep.Col.1.8, καθὼς καὶ ὁ κύριος ἡμῶν ... ἐδήλωσέν μοι 2Ep.Petr.1.14, ἐπιστέλλει ... τῷ διέποντι τὴν Αἴγυπτον ... δηλῶν τὸ τῆς στρατιᾶς πρόθυμον I.BI 4.616, ἔρχῃ [εἴτε] οὐκ ἔρχῃ δήλωσόν μου vengas o no vengas, házmelo saber, POxy.528.25 (II d.C.), κομισαμένη οὖν δήλωσόν μοι POxy.1293.7 (II d.C.), περὶ τοῦ ἐπιστρατήγου δήλωσόν μοι dame noticias sobre el epistratego, POxy.3990.13 (II d.C.), δηλώσω σοι τὸ συμβεβηκός SB 12606.8 (III d.C.), en v. pas. τὰ δι' αὐτοῦ δεδηλωμένα Mitteis Chr.207.10 (II d.C.)
c. diversas constr.: c. or. de inf. ἐπέστειλάν μοι δηλοῦντες ᾑρῆ[σθα]ί σε ἐν τῷ συνεδρίῳ POxy.3925.6, cf. 3930.8 (ambos III d.C.), ἐδηλώσαμεν γὰρ μηκέτι ἡμᾶς δύνασθαι ὑπομένειν IGBulg.4.2236.59 (Escaptopara III d.C.), c. or. interr. indir. δήλωσον εἰ Χαιρέας ζῇ Charito 7.5.5, εἰ δέ σοι καὶ μεικροκεραμ<ί>ων χρεία ἐστίν, δήλωσόν μοι καὶ πόσων PBremen 22.8 (II d.C.), cf. PRoss.Georg.5.6 margen (IV d.C.), c. ὅτι y or. complet. δήλωσον εἰσελθοῦσ' ὅτι Φωκῆς ματεύουσ' ... Αἴγισθόν τινες S.El.1106, en v. pas. ἐδηλώθη γάρ μοι ... ὅτι se me hizo saber que 1Ep.Cor.1.11, c. or. de part. οἷς δηλώσατε ἐγγύς με ὄντα Ign.Rom.10.2
comunicar oficialmente, poner en conocimiento γράψω γὰρ αὐτῷ ἵν', ἐὰν θέλῃ εὐθύς σε ἥκειν, δηλώσῃ μοι PSI 1100.28 (II d.C.), πάντα ταῦτα δηλώσω τῷ ... ἡγεμόνι PSI 1100.24 (II d.C.)
declarar oficialmente, en documentos legales, c. diversas constr.: c. inf. ἣν δηλῶ τετελευτηκέναι PAmh.71.15 (II d.C.), ἐδήλωσεν ἀγράμματος εἶναι POxy.2111.1 (II d.C.), cf. PSI 732.7 (II d.C.), δηλῶ ἐμαυτὸν οἰκεῖν ἐν ταῖς προκειμέναις οἰκίαις POsl.111.146 (III d.C.)
c. or. de part. δηλῶ ἐντὸς ὄντα μου (sic) τῆς βοηθουμένης ἡλι[κίας BGU 1574.16 (II d.C.).

5 publicar, hacer público mediante documento oficial de carácter público τὸς δὲ θεσμοτοάρος γράψαντας ἰν λευκώματα δεϜαλῶσαι πὸς τὸ βωλήιον SEG 37.340.21 (Mantinea IV a.C.), τοὺς συνθύσαντας (los nombres de) los que han sacrificado en común, SEG 38.1462.83 (Enoanda II d.C.), mediante edicto δηλῶ ὅτι πᾶν οἰκονόμημα ... ἄκυρον ... ἔσται SEG 33.1177.27 (Mira I d.C.), τοὺς πρὸ ἐμοῦ ἀνθυπάτους ... τοῦτο διατάγματι δεδηλωκέναι que los procónsules que me han precedido han dado a conocer esta disposición mediante un edicto, IEphesos 24A.9 (II d.C.)
proclamar en v. pas. ὕπατος δηλωθησόμενος cónsul pendiente de su proclamación, Stud.Pal.20.146.1 (V/VI d.C.)
registrar, notificar disposiciones funerarias en archivos públicos δηλώσω ... αὐτὰ διὰ τῶν ἐν Ἀντιφέλ[λῳ ἀρ]χείων SEG 33.1169 (Licia II d.C.), cf. TAM 2.157.9 (Arimaxa, imper.), en v. pas. τοῦτο καὶ διὰ τῶν ἀρχείων δεδήλωται TAM 2.521.16 (Pinara, imper.), cf. 2.448.15 (Patara, imper.), MAMA 8.539 (Afrodisias, imper.)
c. ac. de pers. anunciar solemnemente a alguien, en v. pas. ἐδηλώθησαν οἱ ἀποσταλέντες ὑπὸ Θεοφίλου Pall.V.Chrys.8.145.

6 significar, tener un sentido o valor δηλοῖ ἐκείνοις τε τὸ αὐτὸ τελευτῶντος τοῦ ῥῶ καὶ ἡμῖν τοῦ σῖγμα ἢ τοῖς ἑτέροις ἡμῶν οὐ δηλοῖ; ¿Significa para ellos lo mismo con ro final que para nosotros con sigma o no lo significa en uno de los dos casos? Pl.Cra.434c
esp. en teoría gram., A.D.Pron.45.6, 60.21, τὸ δηλούμενον el significado frec. op. φωνή ‘forma’ τὸ δηλούμενον τῆς λέξεως A.D.Adu.158.11, ἐν φωνῇ καὶ δηλουμένῳ A.D.Coni.213.16, Synt.186.21
gener. τὸ δηλούμενον el significado, el sentido ἀναλογίσματός τινος de un razonamiento cualquiera Epicur.Fr.[31.7] 6, de una visión, Hld.1.18.5
en especulaciones mitológicas simbolizar, significar τὸ δ' ὑπὸ τῶν γηγενῶν ... διασπασθῆναι δηλοῦν τὴν ὑπὸ τῶν γεωργῶν συγκομιδὴν τῶν καρπῶν D.S.3.62, en v. pas. c. διότι: δι' ὧν δοκεῖν δηλοῦσθαι διότι lo que simboliza al parecer que D.S.1.48.

7 citar, transcribir, reproducir en v. pas. ἑτέρα δὲ (ἐπιστολή) τῷ Ἡρακλείδῃ γραφεῖσα ... ὡς ἑξῆς δηλοῦται otra carta dirigida a Heraclides viene transcrita a continuación, SB 12685.56, cf. 55 (II d.C.), PHamb.12.1 (III d.C.)
esp. en part. pas. mencionado, susodicho, ya citado οἱ δηλούμενοι los susodichos, UPZ 10.13 (II a.C.), ἡ δηλουμένη οἰκία PAmh.30.13, cf. 32 (II a.C.), UPZ 108.16 (I a.C.), POxy.3916.21 (I d.C.), ὁ δεδηλωμένος ἐξαγωγός PTeb.13.11 (II a.C.), τὸν δηλούμενον αὐτὸν Ἰησοῦν Χριστόν Eus.HE 1.5.1
indicar, designar, referirse a τίς οὗτος; ἦ κάτοισθα δηλῶσαι λόγῳ; ¿quién es ése? ¿puedes designarlo con un nombre? S.OT 1041, δηλῶν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, τὰς μεγίστας καὶ ἐλαχίστας (ναῦς) Th.1.10, ἄλ]λο[ι], ὧν τὰ ὀνόματα ἀκριβῶς οὐκ ἔχω δηλῶσαι PBaden 83.7 (II/III d.C.).

8 preguntar, querer saber c. or. interr. indir. ἐδήλωσεν εἰ ... καταπαύουσι τὰς ζητήσεις Soz.HE 7.12.7.

B intr. ser evidente, revelarse, aparecer claramente ἐκείνων τε γὰρ τὸ μὲν ἡδὺ ταχὺ δηλοῖ pues lo agradable de aquellas cosas (vinos y alimentos) se manifiesta rápidamente Arist.EE 1238a24, δηλώσει ... ἡ τῶν συμμάχων ἔχθρα And.4.12, δηλοῖ ... ἐκ τῆς ποιήσεως Arist.Pol.1296a20, δηλοῖ δ' ἐπὶ τῆς εἰρεσίας τῶν τριήρων Arist.Mete.369b9, ἐδήλωσε δέ y quedó probado X.Mem.1.2.32, δηλοῖ δ' ἐν τοῖς νέοις πάμπαν Arist.PA 651b22, cf. 660a25
tb. en v. med. ποίῳ γὰρ ἡ σὴ προσφορὰ δηλώσεται; ¿cuándo, pues, se revelará tu ofrecimiento? S.OC 581
c. ὅτι y complet. δηλοῖ ὅτι οὐκ Ὁμήρου τὰ Κύπρια ἔπεά ἐστι Hdt.2.117, cf. 9.68, δηλοῖ δὲ ταῦτα ... ὅτι οὕτως ἔχει Pl.Grg.483d, δηλώσει ὅτι τοῦτο μὲν τῷ ὄντι θεῖον ἦν Pl.R.497c, c. or. interr. indir. ἐν τῇσι τρίτῃσι δηλοῖ εἰ διαφθείρει Hp.Epid.7.73, c. part. pred. del suj. δηλοῖς δ' ὥς τι σημαίνων νέον es evidente que vas a comunicar alguna novedad S.Ant.242, γέροντι δηλώσω πατρὶ μὴ ... ἄσπλαγχνος ... γεγώς S.Ai.471, τούτῳ ... δηλοῖ τιμῶν τὸν πλοῦτον ἐκεῖνος Ar.Pl.587, ὁ πόλεμος οὗτος ... δηλώσει ὅμως μείζων γεγενημένος αὐτῶν Th.1.21, δηλώσω οὐ παραγενόμενος Antipho 2.4.8, δηλοῖ (τὸ βρέφος) ἤδη μέγα τι ἀγαθὸν ἀποβησόμενον Luc.DDeor.11.1, tb. en v. med. δηλοῦται διὰ τὴν αὑτοῦ ἁμαρτίαν ἀποθανών se demuestra que murió por su propia culpa Antipho 3.2.5.
• Etimología: Denominativo sobre δῆλος, -η, -ον q.u.